न्हु दँ हनेगु झ्वलय्

– पवन लाल श्रेष्ठ –

न्हापां नेपाल सम्वत् ११४३ न्हुदँया लसताय् सकिसितं भिन्तुना नि देछाय । नेपाल सम्वत् न्हु दँ मुक्कं नेवाःतसें हनावयाच्वंगु ला यक्व हे दत ।

नेपाल सम्वत्या पलिस्था याबलय् निसें हे झी नेवाःतसें न्हुदँ हनाः वया च्वंगु जुल । थ्व सम्वत् राष्ट्रिय मान्यता प्राप्त सम्बत खः । थ्व सम्बत् मल्ल कालय् व शाह कालय् तक्व नं दे या मू सम्बत खः । गथे थौँकन्हय् बिक्रम सम्बत् नालाकया च्वंगु दु अथे हे राणा कालय् तक्व नं थ्व सम्बत् दे या मू सम्बत् खः । अले जनजीवनय् नं तिथिमिति कथं हे ज्याझ्वः न्ह्याकिगु खः । गथे कि आ नं झीसं मोहनी, स्वन्ति, जात्रा, माघ मेला सकतां तिथि कथं हे न्ह्याका वयाच्वनागु जुल ।

राणा कालय् चन्द्रशम्शेरं तिनि तीन वर्षया छक्व लच्छि (१ महिना) या तलब कर्मचारी तय्त अप्व बिईमाल धैगु हुनिं बिक्रम सम्वत राज्य स्तरय् छ्यलाबुलाय् हःगु जुल ।

“नेपाल सम्वत् राष्ट्रिय सम्बत्” थ्वैत राष्ट्रिय मान्यता बिईमाः धकाः आन्दोलन सुरु जुगु सम्भवतः जनमत संग्रह लिपा जक हे खः । थ्व स्वया न्ह्यः थ्व आन्दोलन सुषुप्त अवस्थाय् जुगु जुल ।

नेपाल भाषा मंका खलः येँ पाखें न्ह्याकुगु थ्व अभियान थोँ तक या दुने नेपालभर जक मखु नेवाः दथाय् हलिं न्यंक (संसारभर) हे बय् बय्  जुल ।

नेपाल सम्वतयात राष्ट्रिय सम्वतया मान्यता ब्यूसें शंखधर साख्वायात राष्ट्रिय विभूति घोषणा यायेगु ज्या धासा प्रधानमन्त्री कृष्णप्रसाद भट्टराईजुं यानादिगु खः ।

थौँ कन्हय् नेवाःतसें “नेपाल सम्वत् राष्ट्रिय सम्वत्” या आन्दोलनयात कुंखिनिपिसं दच्छि द्यना छन्हु तिंन्हिईपिं धका धायेगु याई । अथे खः सा नेवाः तय्गु आन्दोलन असफल जुगु खःला ? थ्व न्ह्यसः झ्वातां दंवई ।

तर धाथें धायेगु खःसा ल्हाभः मल्ह्वसैं, गनं छुं हे मस्यंकुसें राज्ययात दबाव विईत सफलगु थ्व आन्दोलन खः । थ्व आन्दोलनया हुनिं हे सरकारं नेपाल सम्वतयात राष्ट्रिय सम्वतया मान्यता बिल नापं शंखधर साख्वायात राष्ट्रिय विभूतिया मान्यता बिल ।

थ्व तःधंगु सफलता खः । तर पक्का नं मेमेगु आन्दोलन थें दच्छिं हे अथवा लच्छिं हे झीगु माग पुमवं । दच्छिया छक्व जक जुसां नेपालभर जक मखु संसारभरया हे नेवाःतसें थ्व आन्दोलनयात निरन्तरता बिया च्वंगु दु । तर थुके नं राजनीति जुया च्वंगु दु ।

थुके नेवाः समुदाय जक मखु मेमेपिं जातजातिया समुदाययात नं न्ह्यचिके मागु खः तर न्ह्याबलें थ्व आन्दोलनया नेतृत्व नेवाःतसें जक याईगु नापं नेवाः तय्गु नं राष्ट्रिय पुचं मयासें स्थानीय, जिल्ला स्तर अले गां गां व दे दे लं याईगु न्हुदँया आन्दोलन जुगुलिं थुके मेगु समुदायया उपस्थिति खनेमदयाच्वंगु जुयाहे थ्व आन्दोलनं याकनं सफलता काये मफुगु खः ।

तर नं गुगुनं राजनैतिक परिवर्तन शक्ति मदयेक मजु । तर “नेपाल सम्वत् राष्ट्रिय सम्वत” या आन्दोलन धासा नेवाःतय्सं वर्षया छक्व छन्हु जक हे हालाजुसां थ्व आन्दोलन सफलताय् थ्यंगु धैगु छगु ल्ववनापुसे च्वंगु सफल आन्दोलनया रुपय् नेवाः अभियन्तातसें न्ह्यने यंकेमागु दु ।

आ छुयायेगु ?

नेपाल भाषा व नेपाल सम्वत्या आन्दोलन सिधःगु खःला ? थ्व न्ह्यसः नं तसकं हे बांलागु न्ह्यसः जुल ।

नेपाल सम्वत व नेपाल भाषाया आन्दोलन निरन्तर चलेजुईमागु आन्दोलन खः । यदि थथेमजुसा आ हे खँय् भाय् व अंगे्रजी भाय् स्याना नेवाः भाय् मस्यनिपिं नेवाःतसें थःगु भाषाया हत्या याईगु निश्चित जुई । उकें नेपाल भाषाया आन्दोलन आ फरक ढंगं न्ह्याकेमाःगु दु ।

गथेकि थौँकन्हय् छगु शव्द नेवाःतसें छ्यला च्वंगु दु “ज्वज्वलपाः” अर्थात् नमस्कार । थ्व शव्द थौँकन्हय् खँय् भाय् ल्हाईपिं नेवाःतसें जकः मखु खँय् ब्रम्हु व मेमेगु समुदायया नेतातसें समेत राजनैतिक सभा सम्मेलनय् सम्बोधन यायेगु झ्वलय् प्रयोग यानाच्वंगु दु ।

अथेहे नेवाः भाय् छ्यलाबुला हयेत सक्वया हे लेखक साहित्यकार डा. बालगोपाल श्रेष्ठ जुया थःगु हे व्याकरण बागः आखः मदुगु बाक्य या प्रयोग नं छगु दुग्यंगु दसु जुईफु ।

(वयकं मस्यंकुसें च्वयेमासा थुकथं च्वयादि मसेंकुसें चोयादि) थुकें याना नेवाः भाय् बांलाक मसपिंन्त नं नेवाः आख ब्वनेत अपुई धैगु वय्कया दावी खः ।

उकें आः झीसं न्हुदँ हनेगु झ्वलय् “नेपाल सम्वत, राष्ट्रिय सम्वत” जक मखु नेपाल सम्वत् व नेपाल भाषा जन जनय् छ्यलाबुला यायेमागु कारण त क्यनेफयेकेमा । भाषाया प्रयोग छाये यायेमागु धैगु ध्वाथुईकेमा । नेवाः त मसपिं मखु तर भतिचा अल्छिपिं अथवा सौखिन पिं धायेज्यू । ईमिसं न्हुगु प्रविधि तुरुन्त नालाकाईसा पुलांगु प्रविधियात समयानुकूल परिवर्तन यायेगु स्वई ।

गथे कि सक्वया माधवनारायण व्रतया झ्वलय् न्हापा न्हापा सिँ च्याका पालं दयेकीसा थौँकन्हय् ग्याँसया भुतु च्याका पालं दयेकी । अथेहे न्हापा न्हापा झी देके वनेबलय् लकां मन्ह्यासें सुचुकुच जुया देके वनि थौँ कन्हय् गाडी च्वना देके वनि अले द्यःगलय् न्ह्यने लकां त्वता ल्हा तुति सिला देयेके वनि ।

नेवाः तय् जनसंख्या म्हो (कम) जुगु नं छगु समस्या धाईपिं दु । तर थ्व नं अर्ध सत्य जक खः । संख्या मखु नेवाःतय्सं अडान त्वतिगु जुगुलिं थथे जुगु खः ।

नेवाःतसें राज्यया दमन सहयायेगु झ्वलय् थःयात समयानुकूल परिवर्तन याःगु खनेदु । उकें झीसं थःयात परिवर्तन याथें झीगु समस्या व झीगु आजु यात नं गथे याना नाप नापं यंकेगु धकाः बिचा याना पला च्वयेके हथाय् जुल ।

पञ्चायती सरकारं भूमिसुधार लागू या नेवाः तसें खास हे बिरोध मया । छायेकी नेवाःत बनेज्या याना नईपिं जुगुलिं नयेत त्वनेत समस्या मजु । उकें याना थ्व वर्गं याईगु आन्दोलन सफल जुयेत थाकु । थ्व हे हुनिं खः नेवाः तयेगु आन्दोलन छक्वलं सफल उन्मुख मजुसें बिस्तारं जक हे सफलता पाखे वनाच्वंगु दु । थ्व विशेषतायात हे उपयोग याना मध्यम वर्गया आन्दोलन गथे यासा सफल जुई धैगु बिचा याना आन्दोलन न्ह्याकसा जक सफल जुई ।

उकें आ नेवाः तसें आन्दोलनया रुपय् न्हुदँ हनेगु शैली परिवर्तन याये हथाय् जुल । शुभाय् ।